1.     Laktoza i laktaza

Laktoza, która nazywana jest również cukrem mlecznym to organiczny związek z grupy węglowodanów naturalnie występujący w mleku. Jest dwucukrem składającym się z D-galaktozy i D-glukozy, które są ze sobą połączone wiązaniem β-1,4- glikozydowym [1].

Występuje w formie naturalnej tylko i wyłącznie w mleku ssaków. Wyjątek stanowią lwy morskie, w których mleku laktoza nie występuje lub są to śladowe ilości. Laktoza wraz z  tłuszczami i białkami mlecznymi jest źródłem substancji odżywczych dla narodzonych ssaków, które w pierwszych miesiącach życia są karmione tylko mlekiem matki [2]. Aby organizm przyswajał laktozę z pożywienia bardzo ważny jest enzym laktaza, dzięki któremu umożliwiony jest rozkład laktozy do glukozy i galaktozy, a te z kolei są łatwo wchłaniane do krwiobiegu.

Laktaza to enzym produkowany przez komórki znajdujące się w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego. Jej aktywność największa jest w okresie niemowlęcym i spada wraz z wiekiem. Jeżeli dochodzi do niedoborów lub całkowitego braku laktazy możemy mówić o nietolerancji laktozy [3].

2.     Nietolerancja laktozy i jej rodzaje

Nietolerancja laktozy jest kliniczną prezentacją niedoboru laktazy – enzymu rozkładającego laktozę do glukozy i galaktozy. Niemetabolizowana, a co za tym idzie niewchłonięta laktoza przyczynia się do zwiększenia ładunek osmotycznego przewodu pokarmowego. Dochodzi wówczas do zwiększenia zawartości wody w jelitach. Zgromadzona w jelitach woda prowadzi bezpośrednio do biegunki czyli jednego z najczęstszych objawów nietolerancji laktozy [4,5]. W zależności od przyczyny nietolerancję laktozy można sklasyfikować na trzy postacie. Wrodzona nietolerancja laktozy inaczej nazywana alaktazją występuje bardzo rzadko. Jest niezwykle niebezpieczną chorobą, ponieważ objawy pojawiają się po pierwszym podaniu mleka, a brak szybkiej interwencji i właściwego ich rozpoznania może skutkować śmiercią. Wtórny niedobór laktozy jest kolejną formą nietolerancji laktozy i przebiega on z uszkodzeniem szczytowej części kosmków jelitowych czyli w miejscu enzymu laktazy. Ta forma nietolerancji jest odwracalna i ustępuje wówczas gdy dochodzi do regeneracji śluzówki jelita. Chorobami, które mogą przyczyniać się do uszkodzenia szczytowej części kosmków jelitowych są m.in.: celiakia, mukowiscydoza, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół krótkiego jelita, infekcje żołądkowo-jelitowe, zakażenia pasożytnicze. Ostatnią i najczęstszą formą nietolerancji jest hipolaktazja dorosłych czyli pierwotny niedobór laktazy. W Polsce może dotyczyć nawet 37% społeczeństwa [2,6]. O pierwotnej nietolerancji, zwanej hipolaktazją dorosłych mówi się, kiedy to poprzez autosomalnie recesywne uwarunkowanie genetyczne, zdolność produkcji enzymu jest ograniczona ale zazwyczaj niecałkowicie [7].

3.     Objawy i diagnostyka

Objawy nietolerancji laktozy często są niespecyficzne i mogą zostać łatwo pomylone z zespołem jelita drażliwego. U osób z nietolerancją występują objawy takie jak: biegunki o charakterystycznym kwaśnym zapachu, duża ilość gazów, bóle brzucha, wzdęcia, uczucie ,,przelewania’’ w jamie brzusznej, nudności i wymioty, a także kolki u niemowląt [4,8]. Zdiagnozowanie nietolerancji laktozy nie może opierać się tylko i wyłącznie na podstawie dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Bardzo ważne są badania laboratoryjne. W dzisiejszych czasach dysponujemy wieloma metodami pozwalającymi na stwierdzenie zaburzeń związanych z wchłanianiem laktozy. Istnieje kilka metod, które wykorzystywane są w diagnozowaniu i są to m.in.: wodorowy test oddechowy, pomiar aktywności laktazy w jelicie czczym, testy genetyczne, doustny test obciążenia laktozą, próba eliminacji lub ocena pH stolca [1,9].

4.     Żywienie w nietolerancji laktozy

Postępowanie dietetyczne jest ściśle związane z typem nietolerancji laktozy. Mając wrodzony niedobór laktazy należy stosować dietę bezlaktozową przez całe swoje życie. W przypadku wtórnego niedoboru laktozy należy okresowo wykluczyć laktozę ze swojej diety do czasu aż niepożądane objawy ustąpią, a przyczyny zostaną wyleczone. Mając pierwotny hipolaktazję zalecane jest postępowanie etapowe. Wówczas dietę bezlaktozową stosuje się do czasu ustąpienia objawów, następnie niewielkie ilości laktozy zostają wprowadzone do jadłospisu tak, aby ustalić minimalną dawkę laktozy możliwą do spożywania [8].

Całkowita eliminacja laktozy z codziennej diety jest konieczna gdy mamy do czynienia z wrodzonym niedoborem laktazy. W pozostałych przypadkach istnieje możliwość metabolizowania niewielkich ilości laktozy. Osoby z nietolerancją laktozy zazwyczaj tolerują około 5 g laktozy w pojedynczej dawce [10].

Produkty, które osoby z nietolerancją laktozy powinny ograniczyć to przede wszystkim: mleko, śmietana, masło, sery białe, lody na bazie mleka i śmietany, czekolady mleczne, słodycze, desery [10]. Osoby z nietolerancją powinny mieć świadomość, że laktoza jest często dodawana do gotowych produktów spożywczych, a jej niewielkie ilości mogą znajdować się również w takich produktach jak: chleby i inne wypieki, przetworzone płatki śniadaniowe, mieszkanki do naleśników, herbatniki, ciastka, zupy, napoje śniadaniowe, margaryny, mielonki, sosy sałatkowe, a także cukierki i przekąski. Bardzo ważne jest czytanie etykiet produktów spożywczych i świadome zapoznawanie się ze składem przed zakupem. Bez obaw w diecie bezlaktozowej można spożywać warzywa, owoce, jaja, ryby, zboża, mięso, orzechy, nasiona, ale warto pamiętać, że mowa tu o nieprzetworzonych produktach [11].

Dostępne w sklepach produkty bez laktozy mogą ułatwić życie osobom z nietolerancją. Produkty te uzyskuje się z pomocą enzymu rozkładającego laktozę do glukozy i galaktozy jednakże nie są one zalecane dla osób mających problemy z gospodarką węglowodanową, gdyż rozłożona laktoza powoduje większy wzrost glikemii [12].

4.1. Jak dostarczyć wapń będąc na diecie bez laktozy?

Mleko krowie jest jednym z podstawowych źródeł laktozy. Zawiera kilka składników odżywczych, a zwłaszcza wapń, którego trwałe wykluczenie z diety może skutkować niedoborami żywieniowymi, z predyspozycją do rozwoju osteopenii i osteoporozy [13].

Cennymi źródłami wapnia, które należy włączyć do diety osób z nietolerancją są przede wszystkim sardynki, fasola sucha, soja, jarmuż, mak, migdały, a także napoje roślinne, które często są wzbogacane w ten pierwiastek [14].

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium